آنالیز کمی و کیفی مواد دورکننده حشرات با استفاده از متد پیشرفته کروماتوگرافی لایه نازک (hptlc

سابقه و هدف: روش پیشرفته کروماتوگرافی لایه نازک ( hptlc ) یک متد ارزان قیمت، سریع و آسان نسبت به سایر روش های آنالیز مواد است. آنالیز مواد دافع حشرات عموماً به روش کروماتوگرافی گاز ( gc ) صورت می گیرد. در این مطالعه از متد پیشرفته کروماتوگرافی لایه نازک برای تعیین کمی و کیفی همزمان دی‏‏اتیل‏‏متا‏‏تولوآمید deet )) و دی‏‏متیل‏‏فتالات dmp )) که عناصر اصلی تشکیل دهنده بیش تر مواد دورکننده حشرات هستند، استفاده شده‏است. بنابراین با کمک این روش، سه ماده دورکننده حشرات، شامل پماد سنگر، لوسیون dmp60 و قلم دافع حشرات که همگی در داخل کشور فرمول‏‏بندی شده اند، مورد آنالیز قرار گرفت.   روش بررسی: مقادیر مشخصی از شکل تجاری سه نوع ماده دافع حشرات، شامل پماد سنگر، قلم دافع حشرات و dmp60 در حلال اتیل‏استات حل گردید. سپس از روش پیشرفته کروماتوگرافی لایه نازک برای تعیین میزان و نوع مواد تشکیل دهنده دورکننده های فوق استفاده شد؛ به طوری که لکه گذاری به روش استفاده از غلظت های مختلف از مواد استاندارد و نمونه های مجهول بر روی صفحات سیلیکاژل (60 f254 ) که به عنوان فاز ثابت محسوب می شوند، انجام شد. برای رشد لکه ها از ترکیب حلال، بنزن- دی‏اتیل اتر- هگزان به ترتیب به نسبت حجمی 50، 30 و 20 درصد به عنوان فاز متحرک استفاده گردید. برنامه نرم افزاری cats4 نیز برای اسکن پلیت های آماده شده به کار رفت و در نهایت لکه ها با لامپ دوتریوم و با نور uv با طول موج nm230 مورد اسکن قرار گرفت.   یافته ها: بر طبق یافته های حاصل از این مطالعه، نوع مواد دافع موجود در دورکننده لوسیون dmp60 ، فقط از نوع دی‏‏متیل‏‏فتالات به میزان (6/1 ± = se)8/61 گرم در هر cc 100 از لوسیون دافع و در قلم دافع حشرات از نوع deet به میزان (8/0 ± = se)3/31 گرم در هر صد گرم از فرم تجاری ماده دافع است. همچنین مواد مؤثره موجود در ترکیب پماد سنگر ترکیبی از دی متیل‏فتالات و deet به ترتیب به میزان (2/0 ± se =) 5/5 گرم و (1 ± = se) 25 گرم در هر 100 گرم از پماد دافع تعیین گردید. در این بررسی، شاخص rf برای دو ماده dmp و deet به ترتیب (02/0 ± ) 71/0 و (02/0 ± ) 32/0 محاسبه شد.   نتیجه گیری: متد hptlc روش بسیار مناسبی برای تعیین کمی و کیفی مواد دورکننده حشرات با ماده مؤثر deet و dmp است. با توجه به این که اکثر مواد دورکننده موجود در داخل کشور دارای ماده مؤثر از این نوع است، تنظیم و راه‏اندازی متد hptlc برای این منظور می تواند حائز اهمیت باشد، زیرا در این روش، علاوه بر کم هزینه بودن و سهولت کار، تشخیص و تعیین دو نوع ماده دافع فوق به طور همزمان صورت می گیرد.